Μίλησε ο καθηγητής Βασίλης Αναγνωστόπουλος με θέμα:«Το λαϊκό παραμύθι». Αναφέρθηκε στις χαρακτηριστικές πτυχές του  λαϊκού θεσσαλικού παραμυθιού,στο χώρο μέσα στον οποίο γονιμοποιείται, γεννιέται, συντηρείται, ανανεώνεται και επαναλαμβάνεται για αιώνες τώρα,στα διάφορα φύλα που αποτελούν το σωστικό λίπασμα στη βαθύτερη υπόσταση του σημερινού Θεσσαλού και της σύγχρονης θεσσαλικής  συνείδησης. 

«Είμαστε διαβίου ένοικοι των ιστοριών και των παραμυθιών που ακούσαμε σαν παιδιά και επαναλαμβάνουμε ή χαιρόμαστε να ακούμε ως ενήλικες.» τόνισε.

 Ανέφερε  ότι κάποιες γενικές και ειδικές επισημάνσεις  για το λαϊκό θεσσαλικό παραμύθι αφορούν το είδος των παραμυθιών και την κατηγορία στην οποία ανήκουν. Ως προς την έκφραση και την αφηγηματική  ατμόσφαιρα  παρουσιάζουν μεταξύ τους μεγάλες διαφορές ως προς το θέμα ,ως προς τη γλώσσα, ως προς τα πολιτιστικά στοιχεία και αυτό συνδέεται με τον τόπο καταγωγής τους.

Επίσης είναι φανερή η απομάγευση του παραμυθιού, έχουμε δηλαδή  αφήγηση με πιο πολλά ρεαλιστικά στοιχεία με εμβληματικούς ήρωες, βασιλιάδες, βασίλισσες, βασιλόπουλα, βασιλοπούλες κλπ. πάρα πολλές ιστορίες με δέντρα, λουλούδια, πουλιά και ζώα απαλλαγμένο από ανατριχιαστικές θηριωδίες ,ανθρωποθυσίες, σκληρές σκηνές και τρομερά φαντάσματα.

Ιδιαίτερα τόνισε  ότι κάθε παραμύθι είναι καθρέφτης όχι μιας περασμένης και περιορισμένης  κοινωνίας,με το όποιο ιστορικό βάθος, αλλά και πολιτιστικός καθρέφτης  του σημερινού βιότοπου, με διάφορες  πολιτισμικές εκφάνσεις και επιβιώσεις, που   αφορούν    επαγγέλματα,   κτήρια ,  οικονομία,  καθημερινές απασχολήσεις,   έθιμα,  συνήθειες,   φαγητά κ.λπ.

Σημείωσε ότι τοο παραμύθι έχασε το παραγώνι του σπιτιού και το γόνατο της γιαγιάς, αλλά κέρδισε νέες αγκαλιές στα σχολεία, στους εκπαιδευτικούς, στους πολιτιστικούς συλλόγους,  στα πνευματικά και  αστικά κέντρα , γιατί η λαϊκή μας παράδοση και το λαϊκό μας παραμύθι είναι αγκαλιές χωρίς διακρίσεις και χωρίς όρια!

 Στη συνέχεια μίλησε ο Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας κ.Μ.Γ.Μερακλής  με θέμα: « ΄Ενας ακάματος άνθρωπος», ο οποίος  έκανε εκτενή αναφορά στην προσωπικότητα και το έργο του Βασίλη Αναγνωστόπουλου. Η Ημερίδα συνεχίστηκε με ομιλητές Καθηγητές Πανεπιστημίου με θέματα όπως αναφέρονται στο πρόγραμμα.

                                                ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ                                                         

 3^ου ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΦΗΓΗΣΗΣ «Αθήνα… μια πόλη παραμύθια»

Με διεθνή συμμετοχή (Ελλάδα, Μ. Βρετανία, Νορβηγία, Τουρκία)

15-20 Μαρτίου 2016

ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ ΤΟΥ ΕΟΤ

Σάββατο 19 Μαρτίου 2016

Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων-Αμφιθέατρο Αντώνη Τρίτση

11.00-15.00 Επιστημονική Ημερίδα

11.00-11.30 Τιμητική βράβευση του Ομότιμου Καθηγητή Παν/μίου Θεσσαλίας Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου 

Εισηγήσεις:

«Στον κόσμο των αφηγήσεων, των μύθων και των λαϊκών παραμυθιών»

11.30-12.00 «Το λαϊκό θεσσαλικό παραμύθι» Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής Παν/μίου Θεσσαλίας

12.00-12.30 «Ένας ακάματος άνθρωπος» Μ. Γ. Μερακλής, Ομότιμος Καθηγητής Παν/μίου Αθηνών, Πρόεδρος Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας

12.30-12.50 «Σχετικά με ορισμένα γλωσσικά χαρακτηριστικά του λαϊκού παρα-μυθιού» Θ. Νάκας Καθηγητής Γλωσσολογίας Παν/μίου Αθηνών

12.50-13.10 «Εκπαιδευτικός Δημοτικισμός και λαϊκό παραμύθι. Η συμβολή της Ευρυδίκης Μιχαηλίδη-Εμμανουήλ» Α. Ορφανού, ΕΔΙΠ Δρ Παν/μίου Μακεδονίας-Κ. Δ. Μαλαφάντης, Καθηγητής Παιδαγωγικής Παν/μίου Αθηνών.

13.10-13.30 Διάλειμμα 

13.30-13.50 «Η ελληνική λαϊκή αφηγηματική παράδοση μεταξύ προφορικότητας και εγγραμματοσύνης» Μ. Γ. Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας Δημοκρίτειου Παν/μίου Θράκης

13.50-14.10 «Καταγραφή Παραμυθιών της Θεσσαλίας: Διαπιστώσεις και σχόλια με αφορμή πέντε συλλογές» Τ. Τσιλιμένη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παν/μίου Θεσσαλίας

14.10-14.30 «Τα παραμύθια του Εθνικού: Σκέψεις και εκτιμήσεις αναφορικά με ένα πρόγραμμα κοινωνικής δράσης» Δ. Β. Προύσαλης. ΜΔΕ Λαογραφία & Πολιτισμός ΠΤΔΕ Παν/μίου Αθηνών, δάσκαλος, αφηγητής λαϊκών παραμυθιών, Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη»

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ :  Δημήτρης Β. Προύσαλης ,δάσκαλος -αφηγητής λαϊκών παραμυθιών και καλλιτεχνικός Δντής του φεστιβάλ αφήγησης Πηλίου παραμύθια και μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη και Αθήνα-μια πόλη παραμύθια.

30 Φεστιβάλ Αφήγησης

Εισηγήσεις: «Στον κόσμο των αφηγήσεων, των μύθων και των λαϊκών παραμυθιών»

                                               Το λαϊκό θεσσαλικό παραμύθι

εισήγηση του Ομότιμου καθηγητή κ. Βασίλη Αναγνωστόπουλου

Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι,

Πριν  μπούμε στο κύριο θέμα μας ,Το λαϊκό παραμύθι στη Θεσσαλία, καλό είναι να  αναφερθούμε  στο χώρο μέσα στον οποίο γονιμοποιείται, γεννιέται, συντηρείται, ανανεώνεται και επαναλαμβάνεται για αιώνες τώρα το θεσσαλικό παραμύθι. Γνωρίζουμε, άλλωστε, ότι ο βιότοπος του παραμυθιού έχει μεγάλη σημασία για την ύπαρξή και την επιβίωσή του.

Συνοπτικά, λοιπόν, να υπενθυμίσω ότι η Θεσσαλία, σταυροδρόμι και χωνευτήρι ιστορικών  πολιτισμών και ρευμάτων , στο κέντρο της Ελλάδας, είναι προικισμένη από τη φύση και από την ιστορία με ομορφιές αλλά και πολιτισμικό βάθος  ,που μας οδηγεί στην προϊστορική περίοδο. Η γεωφυσική της μορφή   χαρακτηρίζεται από εντυπωσιακές πτυχές  ξεκινώντας από τα θεσσαλικά Άγραφα  και συνεχίζοντας δυτικά με  τις απολήξεις της Πίνδου ως την Όθρυ και τον Αλμυρό, βόρεια με τα Χάσια και τα Αντιχάσια ως τον Όλυμπο και την κοιλάδα των Τεμπών και ανατολικά ως το Πήλιο, το «βουνό βουνών καμάρι» κατά τον Δροσίνη, κι αποκεί στις Βόρειες Σποράδες. Αυτός ο τόπος από τα μυθικά ακόμη χρόνια είναι σπαρμένος  με βαθύρριζες  ιδέες, ιστορίες, όνειρα, μύθους και παραμύθια ,τόσα όσα ίσως  σε κανένα άλλο γεωγραφικό διαμέρισμα της πατρίδας μας δεν βρίσκομε, γι΄ αυτό και έχουμε  αυξημένη ευθύνη έναντι αυτού του τόπου. Αυτή η σπορά εξακολουθεί και σήμερα να ανθίζει και να δίνει καρπούς, παρά τις μύριες όσες επιδρομές, καταδρομές, καταστροφές και καταπατήσεις που έχει υποστεί ο τόπος μας.

Στη λαϊκή θεσσαλική συνείδηση εγκαταβιούν  οι Περραιβοί, οι Αθαμάνες, οι Πελασγοί, οι Μηκυναίοι , οι Αλευάδες και Σκοπάδες,  τα νεότερα φύλα οι Καραγκούνηδες, οι Αγραφιώτες, οι Βλάχοι ,Μικρασιάτες, Πόντιοι, Μακεδόνες κ.ά. Εδώ , στην ιστορική δεξαμενή και χωνευτήρι διαφόρων και διαφορετικών πολιτισμών, επενεργεί ευεργετικά η μοναδική για το κάλλος και το εύρος μυθολογία της Θεσσαλίας. Να θυμηθούμε ότι η προέλευση του ονόματος συνδέεται με τον μυθικό ήρωα τον Θετταλό, γιο του Αίμονα, απ΄όπου και Αιμονία ονομάζεται ολόκληρη η Θεσσαλία. Άρχοντας της Θεσσαλίας μνημονεύεται ο Άδμητος, βασιλιάς των Φερών .Αυτού του Άδμητου τα βόδια έβοσκε ο Απόλλων προς τιμωρία του ,γιατί είχε εξοντώσει τους  Κύκλωπες. Ο Πελίας ήταν βασιλιάς της Ιωλκού κι ο ανεψιός του Ιάσων  αρχηγός της Αργοναυτικής εκστρατείας. Θεσσαλία, χώρα των Λαπιθών και των Κενταύρων, γενέθλια γη αγίων, πατριαρχών, διδασκάλων του γένους, πνευματικών ταγών οπλαρχηγών, κλεφταρματολών, πατρίδα του Ρήγα Φεραίου, του Καραϊσκάκη, του Νικολάου Πλαστήρα, του Καπετάν Κώστα Γαρέφη και τόσων άλλων. Όλα αυτά κι όλοι αυτοί αποτελούν το σωστικό λίπασμα στη βαθύτερη υπόσταση του σημερινού Θεσσαλού και της σύγχρονης θεσσαλικής  συνείδησης. Ιδιαίτερα όλα αυτά γονιμοποιούν τη φαντασία του και συνεχίζει  και σήμερα, τηρουμένων των αναλογιών, να πλάθει ,να πλαστουργεί ιστορίες και πρόσωπα παραμυθιακά, να συνεχίζει το μυθοποιητικό και παραμυθιακό έργο των προγόνων, παρά τις αναπόφευκτες ιστορικές περιπέτειες και  την επικράτηση της τεχνολογίας. 

Μου δίνεται η εντύπωση, πολλές φορές, όταν φαντάζομαι σε μια μακροσκοπική εικόνα τη λειτουργία της λαϊκής φαντασίας , σαν να βρίσκομαι σε ένα διαρκές και διαχρονικό, αθόρυβο και υπόγειο  εργαστήρι ,όπου  μέσα στην αχλύ  και το διάφανο μαγνάδι  κατασκευάζονται  αυτά τα αχειροποίητα αφηγηματικά κείμενα, οι ιστορίες και τα παραμύθια.  Σ΄ αυτό το εργαστήρι συμμετέχουμε όλοι μικροί και μεγάλοι, συνειδητά ή ανεπαίσθητα  και ο καθένας με τον τρόπο του, ως δημιουργός, ως αφηγητής, ως διασκευαστής, ως ακροατής, ως πολλαπλασιαστής, ως συλλέκτης, μελετητής ή ερευνητής. Όλοι ανήκουμε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στη χώρα των παραμυθιών. Κατοικούμε στη λαϊκή παράδοση και στα παραμύθια μας. Είμαστε διαβίου ένοικοι των ιστοριών και των παραμυθιών που ακούσαμε σαν παιδιά και επαναλαμβάνουμε ή χαιρόμαστε να ακούμε ως ενήλικες.

Αυτόν τον μαγευτικό κόσμο των παραμυθιών  με την απέραντη έκταση και βάθος αγάπησα και αγαπώ και μελετώ επί δεκαετίες, επικεντρώνοντας ιδιαίτερα την έρευνά μου στο λαϊκό παραμύθι της Θεσσαλίας, αυτό που ανακαλύπτουμε σε πολλά μέρη και στους τέσσερις νομούς, Καρδίτσα, Τρίκαλα, Λάρισα, Μαγνησία, σε ορεινές, πεδινές και νησιωτικές περιοχές, μικρά ή μεγάλα χωριά, σε μικρά ή μεγάλα αστικά κέντρα. Ένα μέρος της συνολικής εικόνας ,που μπορούμε να φανταστούμε ότι κατέχει το θεσσαλικό παραμύθι, εκδόθηκε το 2015 από τις πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας  στο δίτομο έργο μου με τον τίτλο Λαϊκά Παραμύθια της Θεσσαλίας, με Πρόλογο του καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή και  σχέδια του Γιάννη Κονταξή, ( ήτοι σύνολο 272 παραμύθια, Α΄τόμ. 189 και Β΄τόμ. 83),  που αποτελούν και αυτά το μισό υποπολλαπλάσιο των όσων έχουμε καταγράψει  στο Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Η συγκέντρωση, καταγραφή και έρευνα  παραμυθιακού υλικού από κάθε γωνιά της Θεσσαλίας  είναι δουλειά πάρα πολύ δύσκολη, και απαιτεί όχι μόνο χρόνο και κόπο πολύ, αδιάπτωτη  κι αδαπάνητη ψυχική διάθεση, αλλά και την ενεργοποίηση και την  συμβολή πολλών ανθρώπων, που  πρέπει να πειστούν για την ωφελιμότητα του εγχειρήματος και της προσφοράς  στο λαϊκό μας πολιτισμό. Η γενική συλλογή παραμυθιών ενός μεγάλου γεωγραφικού διαμερίσματος, όπως η Θεσσαλία, είναι πράγματι  δύσκολο, πολύ δύσκολο εγχείρημα.  Τα μεγάλα έργα απαιτούν και τη συμβολή και ομοθυμία πολλών. Γι΄ αυτό βρίσκω απόλυτα ορθή την άποψη του Γιώργου Ιωάννου, όταν σημειώνει στο Εισαγωγικό Σημείωμα του έργου του ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΜΑΣ (εκδ. ΕΡΜΗΣ, 2008, σελ.17) τα εξής: «Απίστευτα λίγες είναι οι δημοσιευμένες γενικές συλλογές ελληνικών παραμυθιών. Το παραμύθι έχει προσεχθεί από  συλλογείς και  λαογράφους πολύ λιγότερο απ΄ το δημοτικό τραγούδι. Κι αυτό γιατί η συλλογή και η παρουσίαση παραμυθιών ανέκαθεν παρουσίαζε  ιδιαίτερες δυσκολίες και απαιτούσε κόπους ,ενώ με το δημοτικό τραγούδι τα πράγματα ήταν ομαλότερα».

Και τώρα κάποιες γενικές και ειδικές επισημάνσεις  για το λαϊκό θεσσαλικό παραμύθι.

Μια πρώτη παρατήρηση αφορά το είδος των παραμυθιών, την κατηγορία στην οποία ανήκουν ,και εδώ διαπιστώνει κανείς ότι τα καθαυτό παραμύθια, τα μαγικά,  υπερέχουν πολύ ως προς τον αριθμό ,συνεπώς και  ως προς την εξάπλωσή τους, έναντι   των άλλων δύο μεγάλων επίσης κατηγοριών, των ιστοριών με ζώα και των ευτράπελων ιστοριών.

 Το  καθαρό παραμύθι (μαγικό, διηγηματικό, θρησκευτικό) ακολουθεί τον κανόνα  που διέπει τη μορφολογία του κλασικού  παραμυθιού, ήτοι τυπική έναρξη ,εμφάνιση δυσκολιών ,ανάληψη  από τον ήρωα  του περιπετειακού ταξιδιού, παρουσίαση  μυθικού βοηθού, επεισόδια κατά το νόμο της τριπλής επανάληψης, νίκη και ευχάριστη κατακλείδα.

Επίσης είναι φανερή η απομάγευση του παραμυθιού, έχουμε δηλαδή  αφήγηση με πιο πολλά ρεαλιστικά στοιχεία και μια εμπεδωμένη τάση για εκκοσμίκευση, μακριά από τον υπερβολικά φαντασιακό και υπερβατικό κόσμο. Το πέρασμα των χρόνων και οι νέες συνθήκες ζωής επηρεάζουν το ύφος και τα στοιχεία της αφήγησης.

Αν επιχειρήσουμε να συντάξουμε έναν θεματικό κατάλογο με ήρωες των παραμυθιών της Θεσσαλίας, στην πρώτη θέση πρέπει να βάλουμε τους εμβληματικούς ήρωες, βασιλιάδες, βασίλισσες, βασιλόπουλα, βασιλοπούλες και πιο πίσω να ακολουθούν οι δράκοι, οι άτεκνοι γονείς, οι μοίρες, ο πλούσιος και ο φτωχός, η Πεντάμορφη, η Σταχτοπούτα, η Στρίγκλα, η Χρυσομαλλούσα, η Πούλια κι ο Αυγερινός, ο Αρεβιθάκος  , οι Καλικάντζαροι και πιο πίσω ακόμα πρόσωπα όπως ο Χριστός, η πεθερά, ο ψαράς, ο παπάς, οι  κλέφτες, οι ψεύτες κ.ά.

Επίσης , έχουμε πάρα πολλές ιστορίες με δέντρα, λουλούδια, πουλιά και ζώα. Και είναι εύλογο, ιστορίες και  παραμύθια με ζώα, δέντρα και πουλιά, να εμφανίζουν συχνότητα μεγαλύτερη σε ορεινά μέρη, όπως Άγραφα, Πίνδο, Ελασσόνα κ.α., ιδιαίτερα τα δέντρα στα θεσσαλικά παραμύθια συχνά παίζουν «πρωταγωνιστικό» ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας και εκδηλώνουν συμπεριφορά και ήθος που χαρακτηρίζουν κατά κανόνα και τους Θεσσαλούς. Το γεγονός αυτό μπορεί να σημαίνει και τη βαθύτερη πίστη και λατρεία τους προς τα δέντρα και το δάσος.

Οι ευτράπελες ιστορίες επιχωριάζουν κατά κανόνα σε μικρές και απομακρυσμένες αφηγηματικές κοινότητες, όπου είναι αποδεκτά ως  κοινωνικός τρόπος επικοινωνίας τα πειράγματα και τα γκροτέσκο αστεία και οι ιστορίες που αφορούν πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας, όπως ο παπάς, η παπαδιά, ο δάσκαλος ,ο καμπούρης, ο ψεύτης κ.ά..

 Ως προς την έκφραση και την αφηγηματική  ατμόσφαιρα  παρουσιάζουν μεταξύ τους μεγάλες διαφορές, ιδιαίτερα αν συγκρίνουμε παραμύθια των ορεινών περιοχών με αυτά των πεδινών ή νησιωτικών .Η λιτή έκφραση και ο ελλειπτικός διάλογος των ορεσίβιων  γίνονται εκτενής και  με λεπτομέρειες αφήγηση στα πεδινά. Έτσι συναντούμε κοινά μοτίβα επενδυμένα με το γλωσσικό και υφολογικό ιδίωμα κάθε τόπου, γι΄αυτό και κρίναμε ορθό  να δημοσιευτούν χωριστά  στο δεύτερο τόμο Παραλλαγές των παραμυθιών του πρώτου τόμου, και δίνεται με τον τρόπο αυτό η δυνατότητα σε όλους να μελετήσουν τα θεσσαλικά παραμύθια και από μια άλλη πλευρά, αρκετά ενδιαφέρουσα, της  αφηγηματικής ατμόσφαιρας. Και όπως επισημαίνει στον Πρόλογο ο Καθηγητής Μ. Γ. Μερακλής  : «Υπάρχει και κάτι ακόμη. Τα παραμύθια των τόμων συγκεντρώθηκαν από το στόμα του λαού, όπως λέμε, από την ίδια τη φυσική τους πηγή, στα τελευταία δέκα ,δεκαπέντε χρόνια. Όμως τα χρόνια αυτά, μπορούμε να πούμε ,είναι τα τελευταία για τη ζωντανή παρουσία του παραδοσιακού λαϊκού παραμυθιού. Φυσικό είναι να υπάρχουν κενά. Γι΄ αυτό όσο πιο πολλές παραλλαγές υπάρχουν, τόσο πιο πολύ αλληλοσυμπληρώνονται οι τύποι και αλληλοδιορθώνονται».

  Υπάρχουν και άλλες  διαφορές ως προς το θέμα ,ως προς τη γλώσσα, ως προς τα πολιτιστικά στοιχεία και αυτό συνδέεται με τον τόπο καταγωγής τους.

 Έτσι παραμύθια με δέντρα βρίσκομε κυρίως στη Δυτική Θεσσαλία, στην  ορεινή περιοχή των θεσσαλικών Τζουμέρκων και Αγράφων, παραμύθια  που μιλούν για τη χρυσομηλιά, την κιτριά, τη λεμονιά, τη δαφνοκουκουσιά ,την καστανιά, την καρυδιά, τον πεύκο, το κυπαρίσσι, την αχλαδιά κ.ά.  Επίσης  πιο πολλά παραμύθια που μιλούν για τσοπάνους, πρόβατα και λύκους  βρίσκουμε στην περιοχή της Ελασσόνας και στη γύρω περιοχή της Λάρισας.

Ως προς τη γλώσσα είναι προφανές ότι έχουμε πολλές διαφορές ,είναι τα γλωσσικά ιδιώματα,  αφού η Θεσσαλία κατοικείται από Αγραφιώτες ,Καραγκούνηδες, Βλάχους, Μικρασιάτες, Νησιώτες, Πόντιους, Πηλιορείτες κ.ά., που έχουν   κάθε κατηγορία τη δική τους γλωσσική ιδιοτυπία και αφηγηματική  παράδοση, χωρίς να αποκλείονται προσμίξεις και κινητικότητα μοτίβων από παραμύθι σε παραμύθι, από κοινότητα σε κοινότητα. Και εύκολα από την εκφορά του λόγου, από το γλωσσικό τοπικό ιδίωμα,  ξεχωρίζουμε  το παραμύθι  του αστικού χώρου από το παραμύθι της ορεινής ή νησιωτικής περιοχής.

Επιπρόσθετα θα έλεγα ότι κάθε παραμύθι είναι καθρέφτης όχι μιας περασμένης και περιορισμένης  κοινωνίας ,με το όποιο ιστορικό βάθος, αλλά και πολιτιστικός καθρέφτης  του σημερινού βιότοπου, με διάφορες  πολιτισμικές εκφάνσεις και επιβιώσεις, που   αφορούν    επαγγέλματα,   κτήρια ,  οικονομία,  καθημερινές απασχολήσεις,   έθιμα,  συνήθειες,   φαγητά κ.λπ. Και αυτά,  αν και διαφέρουν  από τόπο σε τόπο, όμως αποτελούν  ψηφίδες ενός πανθεσσαλικού ψηφιδωτού διαχρονικής ιστορίας και πολιτισμού, γιατί δείχνουν σαν παλιά ανθίβολα τις γραμμές προφορικής παράδοσης που διασταυρώνονται ,που μας πάνε στην αρχαιότητα, την βυζαντινή εποχή ,την τουρκοκρατία κι ως τις μέρες μας.

Να ,λοιπόν, τι μας προσφέρει  μια γενική συλλογή  παραμυθιών, όπως τα Λαϊκά Παραμύθια της Θεσσαλίας, μας προσφέρει τη δυνατότητα να μελετήσουμε  σε συνολικό μόρφωμα, σε ενιαίο σώμα  την προφορική λαϊκή παράδοση της Θεσσαλίας, το λαϊκό αφηγηματικό λόγο και ταυτόχρονα τον λαϊκό  πολιτισμό του τόπου μας. Ας σημειωθεί ότι το θεσσαλικό παραμύθι ως λαϊκή δημιουργία έχει πίσω του καλούς  μαστόρους, είναι πολύμορφο και θα έλεγα πολυδιάστατο, αν εξετάσουμε τα πλούσια πολιτιστικά στοιχεία που περιέχει, γι΄αυτό και άξια μελέτης και προσοχής. Με τον Πανελλήνιο Όμιλο Φίλων Αφήγησης και με το ανά διετία Φεστιβάλ Ολύμπου ήδη από το 2003 (πιστεύω είναι γνωστό σε πολλούς),έχουμε γνωρίσει πολλούς  αφηγητές παραμυθιών από όλη τη Θεσσαλία-νέους σχετικά σε ηλικία- που συνεχίζουν να υπηρετούν δημιουργικά τη λαϊκή αφήγηση και να φροντίζουν το δέντρο της λαϊκής παράδοσης. Ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους ποιητές μας ,ο Ντίνος Χριστιανόπουλος σε μια τελευταία συνέντευξή του (ΤΟ ΒΗΜΑ,  3/5/2015) θα πει γενικά για τη λαϊκή δημιουργία : Το  παραμύθι είναι έργο τέχνης υψηλής κλάσεως και μάλιστα από όσο χαμηλότερα προέρχεται τόσο υψηλότερης τέχνης είναι. Γενικά ο λαός ,όσο πιο ανεπεξέργαστος τόσο πιο σπουδαίος είναι. Τα παραμύθια και τα δημοτικά τραγούδια, όταν προέρχονται από αυτόν τον λαό, είναι καταπληκτικά.

Μια άλλη γενικού κύρους παρατήρηση για το θεσσαλικό παραμύθι θεωρώ το  ότι είναι σχεδόν απαλλαγμένο από ανατριχιαστικές θηριωδίες ,ανθρωποθυσίες, σκληρές σκηνές και τρομερά φαντάσματα, γεγονός που φανερώνει μια σύγχρονη «αποπαίδωση», όπως για πρώτη φορά έχει επισημάνει το φαινόμενο στα μέσα της περασμένης εκατονταετίας ο  μεγάλος λαογράφος  Στίλπων Κυριακίδης γενικά για το νεοελληνικό  παραμύθι. Πιστεύω ότι από τη στιγμή που πέρασε το παραμύθι στην σχεδόν απόλυτη δικαιοδοσία της γυναίκας αφηγήτριας (μητέρας, γιαγιάς, νηπιαγωγού, δασκάλας κ.λπ.) μαλάκωσε το πρόσωπό του, έγινε πιο ήρεμο, αφού  το ακροατήριό του αποτελούν κατά κύριο λόγο παιδιά, και μάλιστα μικρής παιδικής και σχολικής ηλικίας. Αυτή η τρόπον τινά  παιδαγωγική προσαρμογή ,κυρίως υφολογική, συναισθηματική και ψυχολογική, έχει σχέση και με τη μετακίνηση του αγροτικού πληθυσμού προς αστικά κέντρα, τις νέες εξελίξεις και τις νέες συνθήκες ζωής. Διαλύθηκε ο φυσικός  βιότοπός του στο χωριό κι αναζήτησε στέγη στις πόλεις και κυρίως, όπως πολλάκις έχω υποστηρίξει, στο σχολείο, στην Εκπαίδευση. Για τον λόγο αυτόν άλλωστε το λαϊκό παραμύθι σβήνει σιγά σιγά και όχι μόνο στη Θεσσαλία, αφού δηλαδή σπανίζουν οι λαϊκοί αφηγητές, εκείνοι που κουβαλούσαν στην ψυχή τους τον ελληνισμό και τον πολιτισμό μας για αιώνες. Τώρα το μεγάλο αυτό χρέος πέφτει στους ώμους των «νέων αφηγητών»,στη νέα γενιά των παραμυθάδων. Εκείνοι οι άτυποι παιδαγωγοί του λαού μας, οι λαϊκοί παραμυθάδες και παραμυθούδες  από την τουρκοκρατία και μέχρι των ημερών μας ,  συνέδεαν τις νέες γενιές (από παππού και γιαγιά σε εγγονό και εγγονή) με το λόγο και τις αφηγήσεις, χαλκεύοντας  κρίκους ισχυρούς στην αλυσίδα της ιστορικής συνέχειας του λαού. Αυτοί απεργάζονταν τη συλλογική μνήμη για τις νίκες και τις ήττες, τα κατορθώματα και τις αιματηρές εθνικές περιπέτειες, αφηγούμενοι και παρηγορώντας  τη νέα γενιά. Αυτοί «δίδασκαν» την Πρακτική φιλοσοφία της ζωής, γιατί όντως τα λαϊκά παραμύθια είναι  Πρακτική φιλοσοφία ζωής, κατανοητή και αποδεκτή απ΄ όλους. Διδάσκουν χωρίς να γίνονται μάθημα.

Ακολούθως διαβάζω κάτι που  θυμάται από τη γιαγιά της η  Ευδοκία Ποιμενίδου (εκπαιδευτικός και  παραμυθού η ίδια, από τη Λάρισα). Γράφει για το παραμύθι «Οι τρεις νεράιδες» : Με το παραμύθι αυτό η γιαγιά ήθελε να μας διδάξει τη φιλο­μάθεια, την εργατικότητα και τη δικαιοσύνη. Σχολίαζε πάντα κατά τη διάρκεια της αφήγησης τις συμπεριφορές και τα απο­τελέσματα τους, αποδοκίμαζε τη συμπεριφορά των δυο μεγά­λων και  επαινούσε την εργατικότητα, την τιμιότητα και την καλοσύνη του μικρού αδερφού. Με τρόπο διακριτικό και με εύ­στοχες παρατηρήσεις μας περνούσε τα διδάγματα, χωρίς άμε­σες διδαχές που πολλές φορές εκνευρίζουν τα παιδιά αλλά έξυπνα, παιχνιδιάρικα με χιούμορ, κάτι που λίγοι δάσκαλοι καταφέρνουν να εφαρμόσουν με επιτυχία Και τα λόγια της εύρισκαν το στόχο τους . Δυο χρόνια μονάχα πήγε στο σχολείο η γιαγιά, ίσα που έμαθε γραφή και ανάγνωση, ούτε διδακτικές μεθόδους ήξερε ούτε και ψυχολογία, αλλά το αλάθητο ένστικτο της άνοιγε τα μονοπάτια της διδαχής και φύτευε το σπόρο της, όπως όλες οι μάνες κι οι γιαγιάδες απαρχής του κόσμου ξέρουν να κάνουν.

Είναι ενδιαφέρον, επίσης, να παρατηρήσουμε ότι  από την έκδοση των  Λαϊκών Παραμυθιών της Θεσσαλίας προκύπτει ένας  σεβαστός αριθμός  αφηγητών που ξεπερνάει τους 150, για πρώτη φορά δηλαδή έχουμε ένα corpus Θεσσαλών αφηγητών, ανδρών και γυναικών, διαφορετικού τόπου καταγωγής και  διαφόρων ηλικιών, όπως αυτό φαίνεται από τον χρόνο γέννησης του καθενός   . Στο δεύτερο ,επίσης, τόμο  προσέχοντας τον αλφαβητικό  κατάλογο  παραμυθάδων διαπιστώνουμε ότι  ανάμεσα στους άντρες αφηγητές και στις γυναίκες αφηγήτριες  η αναλογία είναι σαφώς υπέρ των γυναικών, σχεδόν   1 προς 3, (43 άντρες, 111 γυναίκες) και μάλιστα πλειοψηφούν σε νεότερες ηλικίες , όπως υπερέχουν συντριπτικά και στο επίπεδο των συλλογέων (6 άντρες-118 γυναίκες). Οι γυναίκες πάντοτε υπήρξαν  συνδεδεμένες με την  προφορική παράδοση και η γιαγιά ιδιαίτερα ως μυθολογούσα συνείδηση του λαού  διοχέτευε  αρχές, αξίες κι όνειρα με τα νανουρίσματα, τα ταχταρίσματα, τα τραγουδάκια, τα παραμύθια και τις ιστορίες στην ψυχή και τη διάνοια των παιδιών. Οι ελληνίδες γυναίκες διεφύλαξαν  σε δύσκολους καιρούς  την ψυχή του έθνους ,τις φύτρες και τα ριζώματα του πολιτισμού μας μέσα στις διηγήσεις τους. Και τους οφείλουμε πολλά!

Αγαπητοί φίλοι,

Θαρρώ ότι έγινε αντιληπτό  πως προσπάθησα  να επισημάνω λίγες χαρακτηριστικές πτυχές του  Λαϊκού θεσσαλικού παραμυθιού και να δώσω μια εικόνα του, όπως το συνάντησα και το συναντώ εδώ και 40 χρόνια .Δεν εξαντλείται, όσα και να πει κανείς,  το θέμα του παραμυθιού. Και δε θα ήθελα κι εγώ να σας εξαντλήσω με περισσότερα. Αν όμως με όσα  ανακοίνωσα εδώ δημιούργησα απορίες ή κέντρισα τη μνήμη των παιδικών σας χρόνων, δεν έχω παρά να   είμαι ευχαριστημένος όπως «εκείνοι, οι παλιοί  παραμυθάδες, του φεγγαριού οι πρώτοι γανωτήδες», που κρατούσαν στα χέρια τους για το τέλος τρία μήλα  που είχαν πέσει από τον ουρανό. Και χάριζαν ,όπως κάνω κι εγώ τώρα, το ένα το ρίχνω πίσω , στο παρελθόν, στους παραμυθάδες  που μετέφεραν ως εμάς τα παραμύθια, το δεύτερο εμπρός στο μέλλον για τους νέους που θα συνεχίσουν την παράδοση και το τρίτο  στο παρόν, σε σας που με ακούσατε και θα μεταφέρετε όσα ακούσατε στους φίλους σας.    (Άγιος Γεώργιος Νηλείας, 6/8/2015, Αθήνα, 19/3/2016   )                

Ευχαριστώ

Κύριε Αντιδήμαρχε,

Κυρίες και κύριοι,

Δεν είναι τυχαίο που, κυρίως τους θερινούς μήνες, οργανώνονται σε όλη την Ελλάδα δεκάδες εκδηλώσεις  και φεστιβάλ για μικρούς και μεγάλους με κέντρο τις ποικίλες εκφάνσεις της λαϊκής παράδοσης και ιδιαίτερα του λαϊκού παραμυθιού.

Πιστεύω ότι ήταν αναπόφευκτη και η μεταφορά στο κλεινόν άστυ,  στην Αθήνα, αυτού του κύματος με πλοηγό το ρωμαλέο λαϊκό παραμύθι, όταν σκεφθεί κανείς  την πολύμορφη διάχυση της λαϊκής παράδοσης και του λαϊκού λόγου σε όλη την περιφέρεια σαν μια πορεία νομοτελειακή, δηλαδή ιστορική. Θα έλεγα ότι αυτό που συμβαίνει είναι μια γλυκιά εκδίκηση   για την βίαιη μεταπολεμική ερήμωση της υπαίθρου, την εξαστικοποίηση και συνεπώς τον ξεριζωμό του παραμυθιού από το φυσικό του βιότοπο. Το παραμύθι έχασε το παραγώνι του σπιτιού και το γόνατο της γιαγιάς, αλλά κέρδισε νέες αγκαλιές στα σχολεία, στους εκπαιδευτικούς, στους πολιτιστικούς συλλόγους,  στα πνευματικά και  αστικά κέντρα.

Ένας από τους πρωταγωνιστές αυτού του κύματος είναι ο Δημήτρης  Προύσαλης, συνειδητός εργάτης του λαϊκού λόγου και πάνω απ΄όλα ένας  έξοχος παραμυθάς. Ακαταπόνητος όλο το χρόνο, τον Αύγουστο οργανώνει εκδηλώσεις στο όμορφο Πήλιο «Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη» και τον Μάρτη Φεστιβάλ Αφήγησης στην «Αθήνα …μια πόλη παραμύθια».Πιστεύω ότι η ιστορία δε θα τον προσπεράσει, γιατί τα λόγια και οι πράξεις του ριζώνουν στις καρδιές των ανθρώπων και στις απαιτήσεις των καιρών.

Ευχαριστώ  για την τιμή και τα ευγενικά σας λόγια και εύχομαι  αυτό το Φεστιβάλ να μακροημερεύσει, να διευρύνεται και συνεχώς ν΄ αγκαλιάζει νέους ανθρώπους ,γιατί η λαϊκή μας παράδοση και το λαϊκό μας παραμύθι είναι αγκαλιές χωρίς διακρίσεις και χωρίς όρια!

Και πάλι σας ευχαριστώ πολύ!

19/3/2016